London Stadium – opis stadionu

Dlaczego zdecydowano się na budowę London Stadium?

London Stadium został zbudowany na potrzeby Letnich Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich w 2012 roku, pełniąc funkcję stadionu lekkoatletycznego oraz miejsca ceremonii otwarcia i zamknięcia. Wielka Brytania ubiegała się o organizację igrzysk trzykrotnie w latach 1992–2000, obejmując nieudane kandydatury Manchesteru i Birmingham. Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) stwierdził, że jeśli Wielka Brytania poważnie myśli o organizacji igrzysk, propozycja Londynu będzie brana pod uwagę.

W 1997 roku Brytyjski Komitet Olimpijski powołał Davida Luckesa do przygotowania studium wykonalności organizacji igrzysk. Do 2000 roku opracowano dwie propozycje lokalizacji: jedną w zachodnim Londynie wokół Wembley Stadium oraz drugą we wschodnim Londynie – od Isle of Dogs przez Stratford po Dolinę Dolnego Lee. Ostatecznie wybrano wschodni Londyn, umożliwiający stworzenie pełnego parku olimpijskiego i regenerację zaniedbanych terenów miejskich.

Choć początkowo rozważano inne lokalizacje, takie jak Picketts Lock, strategiczne decyzje i potrzeba rewitalizacji wschodniego Londynu przesądziły o budowie stadionu w Stratford. Projekt zatwierdził rząd brytyjski w 2003 roku, zgłoszono go do MKOl w 2004 roku, a w lipcu 2005 roku Londyn oficjalnie uzyskał prawo do organizacji Letnich Igrzysk Olimpijskich 2012.

Jak przebiegały prace mające doprowadzić do powstania London Stadium?

Podczas kandydatury Londynu materiały promocyjne przedstawiały stadion z dachem owijającym się wokół obiektu jak mięśnie wspierające ciało. Rząd preferował projekt stadionu lekkoatletycznego, który po igrzyskach miał być częściowo rozebrany, pozostawiając dolny poziom jako stały obiekt lekkoatletyczny, zastępujący Crystal Palace National Sports Centre.

13 października 2006 roku London Organising Committee of the Olympic and Paralympic Games (LOCOG) wybrał firmy Sir Robert McAlpine i Populous do negocjacji kontraktu projektuj i buduj, po tym jak żadna inna firma nie spełniła wymagań przetargu. Projekt stadionu został oficjalnie przedstawiony 7 listopada 2007 roku.

Projekt spotkał się z mieszanym odbiorem – od określeń wspaniały po krytyczne miska budyniu. Stadion promowano jako przykład zrównoważonego rozwoju, choć niektórzy krytycy kwestionowali jego wartość estetyczną i znaczenie jako ikony narodowej w porównaniu z Beijing National Stadium. Chwalono prostotę i funkcjonalność konstrukcji, ale wskazywano na ograniczoną wartość wizualną i brak elementu wow.

Pomimo kontrowersji, stadion uznano za model oszczędnej i funkcjonalnej struktury, a jego koszt wyniósł 486 mln funtów. London Stadium był nominowany do nagrody Stirling Prize w 2012 roku, ostatecznie przegrywając z Sainsbury Laboratory na Uniwersytecie Cambridge.

Jak przebiegała budowa London Stadium?

Budowa rozpoczęła się w maju 2008 roku, po wykopaniu misy stadionu i oczyszczeniu terenu. Sam stadion ukończono w marcu 2011 roku, zgodnie z harmonogramem i poniżej przewidzianego budżetu, a tor lekkoatletyczny ułożono w październiku 2011 roku. Arena lekkoatletyczna powstała w miękkiej glinie, a stałe trybuny dla 25 000 widzów wykonano z betonowych rakerów. Naturalne nachylenie terenu wykorzystano w projekcie, a strefy rozgrzewki i szatnie umieszczono częściowo pod ziemią. Widzowie wchodzili na poziomie podium, wyrównanym z górą stałych trybun. Nad dolnym bowl zamontowano lekki, demontowalny górny poziom z konstrukcji stalowej i prefabrykowanego betonu, mieszczący dodatkowo 55 000 widzów.

Dolny poziom wykonano z betonu o niskiej emisji CO₂, wytwarzającego o 40% mniej dwutlenku węgla niż tradycyjny beton, na fundamentach opartych na 5000 palach do 20 m głębokości. Górny poziom miał wymiary 315 × 256 m, wysokość 60 m, a do jego konstrukcji zużyto zaledwie 10 700 ton stali – mniej niż jedna czwarta ilości użytej w Beijing National Stadium. Wykorzystano również rury wysokiej wytrzymałości z gazociągów Morza Północnego i granit z recyklingu, a większość materiałów transportowano koleją i barkami.

Dach stadionu, pierwotnie skreślony w 2010 roku, przywrócono w 2011, aby zminimalizować podmuchy wiatru. Okrycie z poliestru i polietylenu, finansowane przez Dow Chemical, mierzyło 900 m długości i 20 m wysokości, mocowane było do lin napinających konstrukcję. Dach obejmował dwie trzecie trybun, w tym 14 wież oświetleniowych z 532 lampami 2 kW każda. Światła włączono w grudniu 2010 roku przez premiera Davida Camerona i burmistrza Londynu Borisa Johnsona. Podczas igrzysk wieże dodatkowo wyposażono w oświetlenie ceremonii i cztery duże tymczasowe ekrany wideo. Na południe od Greenway powstał tymczasowy tor do rozgrzewki lekkoatletycznej przygotowany specjalnie na igrzyska 2012.

Jak pierwotnie wyglądał London Stadium?

Stadion miał dziewięciotorową bieżnię lekkoatletyczną Mondo o długości 400 m. Murawa pochodziła ze Scunthorpe i była mieszanką życicy trwałej, kostrzewy łąkowej i mieszanek nasion wiechliny, ułożoną w 360 rolkach w marcu 2011 roku. Bieżnię wykonała włoska firma Mondo (model Mondotrack FTX) – grubość 13,5 mm, dwie warstwy wulkanizowanej gumy, z amortyzującą podkładką o wydłużonych komórkach diamentowych, umożliwiającą elastyczne odkształcanie w dowolnym kierunku.

Stadion miał 80 000 miejsc siedzących, ułożonych w motyw czarno-białych fragmentów, zgodny z identyfikacją wizualną LOCOG dla Londynu 2012. Linie trybun koncentrowały się na linii mety bieżni. Fotele wyprodukowano w Luton i zamontowano od maja do grudnia 2010 roku.

Podczas igrzysk trybuny wyposażono w system oświetlenia opracowany przez Tait Technologies, umożliwiający wyświetlanie treści wideo na całym stadionie (Landscape video). Zainstalowano 70 500 indywidualnych paneli, każdy z 9 pikselami LED, sterowanych centralnie.

Kiedy odbyła się inauguracja London Stadium?

Inauguracja stadionu miała miejsce 27 lipca 2012 roku podczas ceremonii otwarcia Letnich Igrzysk Olimpijskich. Widowisko łączyło historię, kulturę i nowoczesne technologie, z gigantycznymi ekranami LED, efektami świetlnymi i sztucznymi ogniami. Pokaz przedstawiał brytyjską historię, kulturę i muzykę, m.in. występy Paula McCartneya, sceny fabryczne, literackie i popkulturowe. Nie zabrakło przemarszu reprezentacji państw i zapalenia znicza olimpijskiego. Ceremonia została pozytywnie oceniona i uznana za jedno z najbardziej kreatywnych otwarć igrzysk w historii.

Jak przebiegała przebudowa poolimpijska London Stadium?

Pierwotnie zakładano ponowne otwarcie w 2014 roku, jednak w listopadzie 2012 roku Dennis Hone (dyrektor wykonawczy LLDC) ujawnił, że otwarcie przesunięto na sierpień 2015. Redevelopment nadzorowało E20 LLP, przekształcając stadion w jedyny w Wielkiej Brytanii obiekt z kategorią 4 UEFA i kategorią 1 World Athletics, mieszczący 66 000 widzów. West Ham United wniosło 15 mln funtów, rada Newham 40 mln, a resztę dołożyły LLDC i rząd brytyjski. Przebudowa obejmowała nowy dach o powierzchni 45 000 m², strefy dla sponsorów, toalety, punkty gastronomiczne i rozkładane trybuny.

Prace rozpoczęto 13 sierpnia 2013 roku od usunięcia 25 000 miejsc i murawy. Bieżnię przykryto 75-centymetrową warstwą betonu z recyklingu. W listopadzie 2013 rozpoczęto demontaż 14 paneli oświetleniowych w ramach przebudowy wartej 200 mln funtów. Montaż 14 nowych wież rozpoczął się w marcu 2015; każda miała 18 m wysokości, ważyła 45 ton i była zawieszona 30 m nad boiskem. Zakończono również stalową konstrukcję otaczającą stadion, zawierającą 96 bramek, punkty gastronomiczne i toalety.

W 2024 roku zainstalowano 6 500 m² paneli słonecznych na dachu, w ramach projektu LLDC Solar Membrane, finansowanego z Green Finance Fund burmistrza Londynu, koszt 4,35 mln funtów, co pozwala stadionowi generować energię na potrzeby głównych wydarzeń.

W maju 2016 wymieniono oryginalną bieżnię Mondotrack FTX na nową nawierzchnię Mondotrack/WS. Boisko wydłużono na końcach dla meczów rugby, a po igrzyskach zainstalowano hybrydową murawę Desso GrassMaster (105 × 68 m) z systemem podgrzewania.

Stare czarno-białe fotele zastąpiono wzorem w kolorach białym, niebieskim i bordowym, dodając nazwę West Ham na East Kop Stand i symboliczne skrzyżowane młoty na dolnych trybunach. W 2016 roku stadion przekształcono w dom West Hamu, dodając klubowe barwy i modele koszulek, a 23 czerwca otwarto sklep i kawiarnię klubu.

W kwietniu 2019 zainstalowano bordowy pas wokół murawy, zakończono spór między klubem a LLDC. Wybrano wschodnią trybunę do nazwania jej imieniem Billy’ego Bonsa, a w 2021 roku ustawiono pomnik West Ham United's European Champions. W lutym 2020 zapowiedziano nowe dolne trybuny, a w marcu 2020 otwarto sensoryczny pokój dla fanów. 6 kwietnia 2022 ogłoszono zwiększenie pojemności stadionu do 62 500 widzów dla meczów piłkarskich oraz rekonfigurację dolnego poziomu zachodniej trybuny, co podniosło całkowitą pojemność do 68 013 miejsc.

Jak London Stadium został wykorzystany po igrzyskach?

Po igrzyskach stadion miał pełnić funkcję obiektu lekkoatletycznego dla 25 000–30 000 widzów, wraz z centrum treningowym, naukowym i medycznym. Już w 2006 wskazywano na potrzebę światowej klasy obiektu lekkoatletycznego, gdyż stadion Crystal Palace wymagałby dużych nakładów, a Wembley nie był przystosowany do lekkoatletyki. Rozważano również użytkowanie przez kluby piłkarskie lub rugby, pod warunkiem zachowania zawodów lekkoatletycznych.

Jeszcze przed przyznaniem igrzysk myślano, że West Ham United lub Tottenham Hotspur mogłyby przenieść się na stadion, lecz burmistrz Ken Livingstone wykluczył tę możliwość, planując zmniejszenie pojemności do około 25 000 miejsc. Później negocjowano możliwość wykorzystania stadionu przez West Ham, a Tottenham wycofał zainteresowanie z powodu zachowania bieżni. Rozważano też inne lokalizacje dla nowych stadionów, m.in. Thames Ironworks i teren przy stacji West Ham.

W 2009 ostrzegano, że stadion może być nieopłacalny finansowo, a decyzję o zmniejszeniu pojemności uznano za wadliwą. W 2010 powołano Olympic Park Legacy Company (OPLC), przygotowując proces wyboru najemcy po igrzyskach, z kryteriami dotyczącymi opłacalnego, elastycznego i symbolicznego użytkowania. Po przetargu wybrano do negocjacji Tottenham Hotspur z AEG i West Ham United z radą Newham. Tottenham chciał stadion tylko pod piłkę, West Ham – także do lekkoatletyki i innych wydarzeń.

Ostatecznie w 2011 wybrano West Ham, lecz decyzję anulowano z powodów prawnych. Nowy proces rozpoczęto w 2011, z zachowaniem bieżni i pojemności 60 000 miejsc. W lutym 2012 zgłosiło się 16 podmiotów, a wybrano West Ham jako głównego najemcę.

W grudniu 2012 LLDC ogłosiła West Ham preferowanym najemcą, z 99-letnią umową i rocznym czynszem 2,5 mln funtów, przy zachowaniu możliwości korzystania ze stadionu przez społeczność i wydarzenia sportowe. Klub użytkował obiekt od sezonu 2016–17, a UK Athletics ma dostęp co roku od końca czerwca do końca lipca. Po objęciu stadionu przez West Ham pojawiły się spory prawne dotyczące warunków umowy, które zakończono ugodami i zmianami w rozliczeniach. Od tego czasu stadion jest głównie używany przez West Ham, przy zachowaniu funkcji lekkoatletycznej i organizacji innych wydarzeń sportowych i kulturalnych.

Czego dotyczyły i jak rozwiązano problemy z London Stadium?

Problemy dotyczyły głównie organizacji wydarzeń sportowych i bezpieczeństwa widzów. Podczas meczu Samoa z Barbarians oraz spotkania West Ham z Bournemouth zgłaszano skargi na brak Wi-Fi, alkoholu, długie kolejki, słabą widoczność i błędy w przydzielaniu miejsc. Eksperci wskazywali też, że projekt stadionu powoduje, iż kibice są zbyt daleko od boiska.

Na początku sezonu 2016/17 mecze West Ham były zakłócane przez incydenty z udziałem kibiców, m.in. podczas spotkań z Bournemouth, Watford i Middlesbrough. Klub zwrócił się do E20 o zapewnienie obecności policji, jednak policja odmówiła, wskazując na niedostateczny system radiowy. Kolejne problemy wystąpiły podczas meczów z Sunderlandem i Chelsea, mimo wzmocnionych środków bezpieczeństwa.

Wprowadzono stałe środki bezpieczeństwa: zwiększono odległość między kibicami przeciwnych drużyn, wzmocniono bariery, zapewniono lepszą segregację na stadionie i na Island, a stewardom wyposażono w kamery. W marcu 2018 doszło do protestów przeciw właścicielowi West Ham, Davidowi Sullivanowi, podczas meczu z Burnley, w tym wtargnięć na boisko i uderzenia Sullivan w głowę monetą. Wdrożono dodatkowe środki ochrony członków zarządu, na które wydano 60 000 funtów.

W czerwcu 2018 West Ham został ukarany przez FA za incydenty z meczów z Burnley, a w styczniu 2019 nałożono karę 100 000 funtów. Dochodzenie wykazało poważne zaniedbania operatora stadionu LS185, w tym niewystarczającą liczbę stewardów, słabe przeszkolenie i nieodpowiednią reakcję na wtargnięcia. Klub starał się podzielić karę z firmą. Problemy rozwiązano poprzez poprawę infrastruktury, wzmocnienie ochrony, lepszą organizację i szkolenia personelu.

Jakie eventy sportowe miały miejsce na London Stadium?

London Stadium był gospodarzem wielu wydarzeń sportowych. W 2012 odbyły się tam Igrzyska Olimpijskie i Paraolimpijskie, w tym ceremonie otwarcia i zamknięcia oraz zawody lekkoatletyczne, podczas których padły liczne rekordy świata i olimpijskie. Po igrzyskach stadion gościł m.in. mistrzostwa świata w lekkoatletyce 2017, Grand Prix Londynu (Anniversary Games), IPC Grand Prix oraz biegi uliczne, takie jak Great Newham London Run i Athletics World Cup.

W piłce nożnej stadion stał się domem West Ham United od sezonu 2016–17, a ponadto odbywały się tam mecze play-off National League, międzynarodowe spotkania oraz wydarzenia charytatywne, w tym Soccer Aid i Sidemen Charity Match. W baseballu organizowano serie MLB London Series z udziałem m.in. Boston Red Sox, New York Yankees, Chicago Cubs i St. Louis Cardinals.

W motorsporcie stadion gościł Race of Champions, Monster Jam, a w 2025 odbędzie się FIM World Supercross Championship. Rugby league reprezentowały mecze Anglii z Nową Zelandią i Australią oraz turniej Four Nations, natomiast rugby union – mecze Pucharu Świata 2015, w tym fazę grupową i mecz o brązowy medal. Premiership Rugby pojawiło się w 2018 roku, gdy Saracens zmierzyli się z Harlequins. London Stadium funkcjonuje więc jako wszechstronny obiekt goszczący wydarzenia lekkoatletyczne, piłkarskie, baseballowe, motorsportowe i rugby na poziomie krajowym i międzynarodowym.

Jakie eventy pozasportowe miały miejsce na London Stadium?

Od 2016 roku London Stadium stał się także miejscem licznych wydarzeń pozasportowych, przede wszystkim koncertów. Pierwszym po igrzyskach był występ australijskiego zespołu AC/DC w czerwcu 2016 w ramach trasy Rock or Bust World Tour. Następnie występowali m.in. Depeche Mode, Guns N’ Roses, Robbie Williams, The Rolling Stones, Florence and the Machine, Beyoncé & Jay-Z, Foo Fighters, Green Day, Red Hot Chili Peppers, A$AP Rocky, Burna Boy, The Weeknd, Courtney Barnett, Sam Fender, Iron Maiden, Metallica i Pantera. Występy obejmowały światowe trasy koncertowe i pojedyncze show, przyciągając od kilkudziesięciu tysięcy do ponad 120 000 widzów, w tym rekordową publiczność na koncercie Beyoncé & Jay-Z.

Jak London Stadium prezentuje się na tle pozostałych stadionów ligi?