Choć Premier League kojarzy się głównie z historycznymi stadionami o ponad stuletniej tradycji, w XXI wieku doczekała się także kilku nowoczesnych obiektów. W tym artykule przejdziemy przez wszystkie stadiony, które powstały w ostatnich 25 latach.

Nowe stadiony Premier League w XXI wieku

Premier League od lat kojarzona jest ze stadionami o bogatej tradycji, z których niektóre powstały jeszcze w XIX lub na początku XX wieku. To właśnie te obiekty budowały legendę angielskiego futbolu. W przeciwieństwie do innych lig europejskich, w Anglii przez długi czas dominowały modernizacje istniejących aren zamiast budowy zupełnie nowych.

Mimo tego w XXI wieku na mapie Premier League pojawiło się osiem nowoczesnych stadionów. Każdy z nich powstał z określonych powodów. W tym tekście przyjrzymy się wszystkim tym obiektom, pokazując, jak zmieniały obraz ligi i dlaczego powstały właśnie w takim kształcie. Każdy nagłówek zawiera nazwę stadionu obowiązującą w momencie jego otwarcia.

Dean Court, pojemność: 11 286, AFC Bournemouth, otwarcie: 10 listopad 2001

W latach 70. stadion Bournemouth wymagał gruntownej renowacji. Wówczas pojawiły się plany budowy nowej trybuny, obiektów rekreacyjnych oraz zaplecza sanitarnego. Dokumenty z tamtego okresu pokazują, że mieszkańcy sąsiednich terenów zgłaszali swoje obawy rodzinie Cooper Dean, właścicielom ziemi, na której znajdował się stadion. Pomimo tych protestów inwestycje zostały zatwierdzone i wprowadzono szereg ulepszeń.

Kolejne podejście do rozwoju stadionu miało miejsce w 1984 roku, kiedy klub kupił dodatkową ziemię za północnym krańcem obiektu. Celem było powiększenie trybuny i stworzenie centrum rekreacyjnego. Brak środków sprawił jednak, że planu nie udało się zrealizować. Niezakończoną konstrukcję rozebrano, a na części terenu wzniesiono budynki mieszkalne. Ostatnie zapisy dotyczące Dean Court w kolekcji Cooper Dean to plany nowego stadionu i kompleksu sportowego, które zostały przedłożone w 1986 roku.

Do faktycznej przebudowy doszło dopiero w 2001 roku. Stadion został całkowicie przeprojektowany – boisko obrócono o 90 stopni, a całość przesunięto dalej od pobliskich budynków. Prace nie zakończyły się na czas, dlatego pierwsze osiem meczów sezonu 2001/02 Bournemouth rozegrało na The Avenue Stadium w Dorchester. Nowy obiekt, otwarty 10 listopada 2001 roku spotkaniem z Wrexham, otrzymał komercyjną nazwę Fitness First Stadium. Początkowo był trójtrybunowy, z pojemnością 9 600 miejsc, a w 2005 roku dodano krzesełka na niezagospodarowanym wcześniej południowym końcu, zwiększając pojemność do obecnych 11 286.

Obecnie planowana jest kolejna przebudowa Vitality Stadium. Najważniejszym elementem będzie nowa, modułowa trybuna południowa z dużą liczbą miejsc dla kibiców z niepełnosprawnościami, która zastąpi dotychczasową konstrukcję tymczasową. Równolegle modernizowane będą wnętrza trybun wschodniej i głównej, gdzie dawne biura zostaną przekształcone w strefy hospitality. W dalszej perspektywie klub zamierza także podnieść trybuny północną i wschodnią, co pozwoli dodać kilka tysięcy nowych miejsc i dostosować stadion do współczesnych standardów, przy jednoczesnym ograniczeniu wpływu inwestycji na środowisko.

© Chris Homer

City of Manchester Stadium, pojemność: 53 400, Manchester City, otwarcie: 25 maja 2002

Pierwsze plany budowy nowego stadionu w Manchesterze sięgają końcówki lat 80., kiedy miasto ubiegało się o organizację Letnich Igrzysk Olimpijskich 1996. Projekt zakładał powstanie obiektu na 80 000 miejsc po zachodniej stronie centrum miasta, ale oferta przepadła na rzecz Atlanty.

Kolejna próba nastąpiła przy aplikacji na igrzyska w 2000 roku – tym razem wskazano teren Eastlands, dawną kopalnię Bradford Colliery, położoną 1,6 kilometra na wschód od centrum. W 1993 roku zaprezentowano koncepcję stadionu 80-tysięcznego autorstwa Arup, jednak igrzyska trafiły do Sydney. Projekt zgłoszono jeszcze do Komisji Milenijnej jako Stadion Milenijny, lecz został odrzucony. Dopiero kandydatura na Igrzyska Wspólnoty Narodów 2002 zakończyła się sukcesem i otworzyła drogę do budowy.

Kamień węgielny pod inwestycję położył premier Tony Blair w grudniu 1999 roku, a budowa rozpoczęła się w styczniu 2000 roku. Stadion został zaprojektowany przez Arup i zrealizowany przez Laing Construction. Koszt wyniósł około 140 mln funtów, z czego 77 mln zapewniło Sport England, a resztę Manchester City Council. Obiekt miał pierwotnie pełnić funkcję stadionu lekkoatletycznego na czas Igrzysk Wspólnoty Narodów i w pierwszej fazie powstały trzy stałe trybuny oraz tymczasowa konstrukcja na północy, która domknęła obiekt na zawody w 2002 roku. Na imprezę przygotowano pojemność 38 000, zwiększoną do 41 000 dzięki dodatkowym siedzeniom.

Pierwszym wydarzeniem była ceremonia otwarcia Igrzysk Wspólnoty Narodów 25 lipca 2002 roku, w której uczestniczyła królowa Elżbieta II. Stadion gościł zawody lekkoatletyczne i wszystkie mecze rugby siedmioosobowego, stając się areną 16 rekordów igrzysk i największą imprezą multisportową w historii Wielkiej Brytanii do czasu londyńskiej olimpiady w 2012 roku.

Po zakończeniu igrzysk przystąpiono do drugiego etapu inwestycji, czyli konwersji stadionu w obiekt piłkarski. W tym celu usunięto bieżnię, obniżono teren boiska o 6 metrów, wybrano 90 tysięcy metrów sześciennych ziemi i dobudowano dolną część trybun z 24 rzędami nowych miejsc. W efekcie powstała pełna misa stadionu, uzupełniona o stałą trybunę północną, która zastąpiła wcześniejszą konstrukcję tymczasową. Zachowany został główny maszt i system linowy dachu, niezależny od konstrukcji trybun, zaprojektowany już w pierwszej fazie.

Strategiczne podejście do projektowania pozwoliło uniknąć marnotrawstwa środków – stadion od początku planowano tak, by po wielkiej imprezie mógł być łatwo dostosowany do stałego użytku piłkarskiego. Dzięki temu, zamiast powstania tzw. białego słonia, obiekt zyskał nowe życie jako dom Manchesteru City. Klub przeniósł się tu w 2003 roku.

W następnych latach obiekt był dalej rozwijany. W latach 2014–2015 rozbudowano trybunę południową, zwiększając pojemność do ponad 53 tysięcy miejsc. Obecnie realizowana jest kolejna inwestycja – rozbudowa trybuny północnej, która ma dodać kilka tysięcy krzesełek.

© jrb

Ashburton Grove, pojemność: 60 704, Arsenal, otwarcie: 22 lipca 2006

W latach 90. Arsenal stanął przed problemem ograniczonej pojemności Highbury, zmniejszonej w wyniku wprowadzenia Raportu Taylora i likwidacji miejsc stojących. Próba przenosin na Wembley nie powiodła się, a choć klub rozgrywał tam mecze Ligi Mistrzów w latach 1998–2000, to doświadczenie pokazało, że Arsenal potrzebuje własnego, większego stadionu. W 1999 roku rozpoczęto poszukiwania lokalizacji i wybór padł na Ashburton Grove – teren poprzemysłowy oddalony o zaledwie 450 metrów od Highbury. W 2000 roku klub złożył wniosek o budowę obiektu na 60 000 miejsc, obejmujący także rewitalizację okolicy i przekształcenie Highbury w kompleks mieszkaniowy.

Projekt od początku budził kontrowersje. Sojusz lokalnych mieszkańców i przedsiębiorców sprzeciwiał się inwestycji, wskazując na możliwe problemy z ruchem i środowiskiem. Początkowo 75% mieszkańców było przeciw, lecz dzięki kampanii informacyjnej klubu i wsparciu burmistrza Londynu Kena Livingstone’a, nastroje zmieniły się na korzyść inwestycji. W grudniu 2001 roku Rada Islington zatwierdziła projekt, a w maju 2002 roku Arsenal uzyskał pozwolenie na budowę, mimo prób jego zablokowania przez społeczność i procesów sądowych, które klub ostatecznie wygrał.

Największym wyzwaniem okazało się finansowanie, ponieważ Arsenal nie otrzymał żadnych dotacji publicznych. Sprzedaż zawodników, częściowe udziały w klubie, emisja obligacji, kontrakty sponsorskie i umowa z Nike pomogły, ale kluczowe było porozumienie z Emirates. W 2004 roku linie lotnicze zapłaciły 100 mln £ za prawa do nazwy stadionu i sponsoring koszulek, co pozwoliło zabezpieczyć budowę. Łączny koszt przedsięwzięcia wzrósł do ok. 500 mln £, a prace powierzono firmie Sir Robert McAlpine z biurem Populous jako głównym projektantem.

Budowa rozpoczęła się w 2002 roku od rozbiórek i przygotowania terenu. W kolejnych latach wzniesiono trybuny, mosty nad linią kolejową, dach i elewacje. W sierpniu 2005 roku zakończono główne prace konstrukcyjne, a w marcu 2006 roku zamontowano pierwsze siedzisko. Kolejne miesiące przyniosły instalację murawy, oświetlenia i wyposażenia wnętrz. Przed otwarciem przeprowadzono trzy wydarzenia testowe, w tym mecz pożegnalny Dennisa Bergkampa z Ajaksem 22 lipca 2006 roku.

Stadion oficjalnie otwarto 26 października 2006 roku. Ceremonię poprowadził książę Filip, zastępując królową Elżbietę II, a wydarzenie nawiązywało do tradycji rodzinnych, bo trybunę Highbury otwierał w 1932 roku ówczesny książę Walii. Kilka miesięcy później Arsenal został zaproszony na herbatę do Pałacu Buckingham – pierwszy taki przypadek w historii angielskiego futbolu.

© Dave Pearce (cc: by-nc-nd)

Falmer Stadium, pojemność: 31 876, Brighton, otwarcie: 16 lipiec 2011

Historia stadionu Brighton sięga połowy lat 90., kiedy klub stracił swój dawny dom, Goldstone Ground, sprzedany deweloperom przez poprzedni zarząd. Po sezonie 1996/97 klub został eksmitowany i przez dwa lata grał na oddalonym o 74 mile Priestfield Stadium w Gillingham. W 1999 roku drużyna wróciła do Brighton, korzystając z lekkoatletycznego Withdean Stadium, który jednak tylko prowizorycznie spełniał wymogi Football League. W miarę kolejnych awansów Brighton stawało się jasne, że klub pilnie potrzebuje własnej, nowoczesnej areny.

Pierwsze koncepcje stadionu w Falmer, przygotowane pod koniec lat 90., były stosunkowo proste. Projekty te krytykowano za brak spójności z otoczeniem oraz za zbytnią inwazyjność w sąsiedztwie South Downs AONB, czyli obszaru o wyjątkowych walorach krajobrazowych. Z czasem, pod naciskiem lokalnych społeczności i urbanistów, wizja stadionu zaczęła ewoluować. Architekci nadawali projektowi coraz łagodniejsze linie, a dachy trybun zostały zakrzywione tak, aby nawiązywały do pagórkowatego ukształtowania terenu.

Ta ewolucja zaowocowała ostatecznym projektem biura KSS, który po wielu przeglądach planistycznych został zatwierdzony – najpierw przez wicepremiera Johna Prescotta w 2005 roku, a następnie, po odwołaniach, przez minister Hazel Blears w 2007 roku. Finalna koncepcja przewidywała stadion o nowoczesnej, organicznej formie: z zakrzywionymi dachami i elewacjami obłożonymi jasnymi materiałami, które miały wtapiać się w krajobraz South Downs.

Budowę powierzono firmie Buckingham Group, która podpisała kontrakt w listopadzie 2008 roku. Prace przygotowawcze ruszyły w grudniu tego samego roku, a konstrukcja stadionu w znacznej części została zagłębiona w ziemi. W czerwcu 2010 roku ogłoszono umowę sponsorską z American Express Europe, największym prywatnym pracodawcą w regionie, która zapewniła prawa do nazwy stadionu.

Stadion został ukończony w czerwcu 2011 roku, a jego wartość inwestycyjna wyniosła 105 mln funtów. Oficjalne otwarcie miało miejsce 30 lipca 2011 roku podczas towarzyskiego meczu z Tottenhamem Hotspur. Pierwszym spotkaniem o stawkę był finał Sussex Senior Cup przeciwko Eastbourne Borough 16 lipca 2011 roku, a inauguracyjnym meczem ligowym starcie z Doncaster Rovers, wygrane 2:1 przez gospodarzy. W kolejnych miesiącach stadion bił rekordy frekwencji, m.in. przy okazji spotkania Pucharu Ligi z Liverpoolem.

Popularność nowej areny była tak duża, że już w następnym sezonie podjęto decyzję o powiększeniu stadionu o dodatkowe 8 tysięcy miejsc, co zwiększyło pojemność do ponad 30,5 tysiąca.

© Warren Chrismas (cc: by-nc)

London Stadium, pojemność: 62 500, West Ham United, otwarcie: 5 maja 2012

Droga do budowy stadionu olimpijskiego w Londynie była długa i pełna nieudanych prób. Wielka Brytania ubiegała się kolejno o organizację igrzysk w latach 1992, 1996 i 2000. Dwa razy kandydatem był Manchester, raz Birmingham, ale wszystkie aplikacje zakończyły się porażką. Międzynarodowy Komitet Olimpijski dał jasno do zrozumienia, że jeśli kraj poważnie myśli o roli gospodarza, oferta musi być oparta na Londynie. W 1997 roku Brytyjskie Stowarzyszenie Olimpijskie zleciło Davidowi Luckesowi przygotowanie studium wykonalności, które wskazało dwie możliwe ścieżki: budowę nowego kompleksu wokół Wembley albo rewitalizację wschodniego Londynu.

Równolegle trwała saga wokół Wembley. Stary stadion uznano za przestarzały i przeznaczony do rozbiórki, a w 1996 roku zapadła decyzja, że w tym miejscu powstanie nowy stadion narodowy dla piłki nożnej, rugby i lekkoatletyki. Jednak w 1999 roku rząd wycofał się z pomysłu wbudowania bieżni, pozostawiając lekkoatletykę bez centralnej areny. Rozważano alternatywy, w tym budowę dużego stadionu w Picketts Lock w Lower Lea Valley, który miał gościć mistrzostwa świata w 2005 roku i potencjalnie stanowić bazę pod przyszłe igrzyska. Koszty i słaba lokalizacja przekreśliły jednak ten projekt, a w 2001 roku Wielka Brytania wycofała się z organizacji zawodów.

Decyzja o upadku Picketts Lock okazała się punktem zwrotnym. Gdy w 2001 roku Pekin otrzymał prawo do organizacji igrzysk 2008, Londyn mógł realnie myśleć o kandydaturze na 2012 rok. Ustalono, że centrum oferty będzie Stratford i dolina rzeki Lea – zaniedbany obszar przemysłowy, ale z ogromnym potencjałem rewitalizacji. Burmistrz Ken Livingstone poparł plan, widząc w nim szansę na regenerację wschodniego Londynu. W maju 2003 roku rząd zatwierdził start w konkursie, a w 2004 roku Londyn oficjalnie zgłosił kandydaturę do MKOl. 6 lipca 2005 roku, po głosowaniu w Singapurze, Londyn pokonał faworyzowany Paryż i zdobył prawo organizacji Igrzysk XXX Olimpiady.

Pierwsza koncepcja stadionu olimpijskiego powstała w pracowni Foreign Office Architects kierowanej przez Alejandro Zaero-Polo. Projekt wyróżniał się futurystycznym dachem, którego forma miała nawiązywać do układu ludzkich mięśni. Stadion zaplanowano na 80 000 widzów, w sercu nowego parku olimpijskiego, obejmującego także centrum wodne zaprojektowane przez Zahę Hadid, velopark, centrum hokejowe, kilka hal sportowych oraz wioskę dla 17 000 sportowców. Park miał być największym tego typu kompleksem w Europie, a jego siłą była bliskość dziewięciu linii kolejowych i szybkie połączenie z centrum miasta.

Ostateczny projekt stadionu olimpijskiego w Stratford opracowała pracownia Populous. Celem organizatorów było stworzenie obiektu nowoczesnego, ale jednocześnie elastycznego i zrównoważonego. Stadion zaprojektowano jako lekką, kompaktową konstrukcję, dla 80 tysięcy widzów i tymczasowym górnym pierścieniem trybun, który po igrzyskach mógł zostać zdemontowany, redukując pojemność do 25 tysięcy. Architektura charakteryzowała się prostotą i przejrzystością form, wykorzystaniem stali rurowej i lekkiej fasady z tkaniny, a także czarno-białymi siedziskami, stanowiącymi neutralne tło dla widowisk sportowych i ceremonii.

Stadion wzniesiono na wyspie w kształcie rombu, otoczonej kanałami w południowej części nowego Parku Olimpijskiego. Widzowie mieli do dyspozycji pełny obwód podium z mostami prowadzącymi do parku, gdzie ulokowano punkty gastronomiczne i strefy kibica. Taka aranżacja tworzyła karnawałową atmosferę wydarzenia i pozwalała swobodnie przemieszczać się między trybunami a przestrzenią wokół obiektu. Projekt stadionu, nagradzany w kolejnych latach w konkursach architektonicznych.

Prace nad stadionem rozpoczęły się w maju 2008 roku, trzy miesiące wcześniej niż planowano. Stała, betonowa część stadionu mieściła 25 tysięcy miejsc i została osadzona w naturalnym nachyleniu terenu, z wykorzystaniem fundamentów opartych na 5 tysiącach pali o głębokości do 20 metrów. Górny poziom stanowiła lekka, prefabrykowana konstrukcja stalowo-betonowa, która dodawała kolejne 55 tysięcy miejsc i mogła zostać zdemontowana. Dzięki takim rozwiązaniom stadion był znacznie lżejszy i bardziej zrównoważony niż jego odpowiedniki. Budowę zakończono w marcu 2011 roku, a bieżnię lekkoatletyczną położono jesienią tego samego roku.

Po igrzyskach obiekt został poddany przebudowie, aby dostosować go do stałego użytku piłkarskiego. Prace rozpoczęto w sierpniu 2013 roku od usunięcia 25 tysięcy tymczasowych krzesełek i murawy. Największą inwestycją była budowa nowego dachu. W ramach prac zainstalowano nowe panele oświetleniowe i system halo z 96 punktami obsługi kibiców. Od 2016 roku stadion jest domem West Hamu United, a jego pojemność ustalono na ponad 60 tysięcy miejsc.

© Adam Somlo

Tottenham Hotspur Stadium, pojemność: 62 850, Tottenham Hotspur, otwarcie: 3 kwietnia 2019

White Hart Lane był domem Tottenhamu od 1899 roku i w najlepszych latach mieścił ponad 70 tysięcy widzów. Z czasem, po przebudowach i wprowadzeniu zaleceń Raportu Taylora, jego pojemność spadła jednak do 36 tysięcy, co znacząco ograniczało potencjał klubu. Spurs stopniowo wykupywali tereny na północ od stadionu, przygotowując grunt pod nową inwestycję. Pierwsze plany z 2009 roku autorstwa KSS Group przewidywały stadion na 56 tysięcy miejsc, który częściowo powstałby obok, a częściowo na miejscu White Hart Lane. Całość została ujęta w ramy szerokiego Northumberland Development Project, obejmującego także mieszkania, hotel i przestrzenie komercyjne. Równolegle klub rywalizował z West Hamem o Stadion Olimpijski, jednak po przegranej w tym przetargu ostatecznie postawił na rozwój własnego projektu.

W 2013 roku Tottenham zamówił nową koncepcję u pracowni Populous. Zawierała ona przełomowy pomysł wysuwanego boiska pod mecze NFL oraz południową trybunę na 17 tysięcy widzów, jedną z największych jednopoziomowych w Europie. W lipcu 2015 roku ogłoszono 10-letnie partnerstwo z NFL, a rok później klub potwierdził, że tymczasowo przeniesie się na Wembley, aby przyspieszyć prace budowlane.

Budowa rozpoczęła się latem 2015 roku i była prowadzona etapami – tak, by umożliwić jeszcze korzystanie z White Hart Lane w ostatnim sezonie. Architektura stadionu wyróżnia się zakrzywioną fasadą z 4801 paneli stalowo-aluminiowych, dużymi przeszkleniami i monumentalną południową trybuną. Wnętrze zaprojektowano tak, by kibice byli jak najbliżej murawy – najbliższe rzędy znajdują się zaledwie 5 metrów od boiska. Powstało ponad 8 tysięcy miejsc biznesowych, 70 lóż, a także 60 punktów gastronomicznych, w tym najdłuższy bar w Europie o długości 65 metrów.

Choć pierwotnie zakładano, że stadion otworzy się w 2018 roku, opóźnienia przesunęły termin na wiosnę 2019. Oficjalna inauguracja miała miejsce 3 kwietnia, kiedy Tottenham pokonał Crystal Palace 2:0 w Premier League. Ostateczny koszt inwestycji był ponad dwukrotnie wyższy od pierwotnych założeń – sięgnął około 1 mld funtów, co uczyniło stadion najdroższym obiektem piłkarskim w Europie.

© sbally1

Brentford Community Stadium, pojemność: 17 250, Brentford FC, otwarcie: 1 września 2020

Kwestia przeprowadzki Brentfordu na nowy stadion pojawiała się już od lat 80., kiedy klub nabył grunty w Feltham Arenas z zamiarem budowy własnej areny. Ostatecznie projekt nie doszedł do skutku, a w 2004 roku wygasła dzierżawa i teren został porzucony.

Następnym poważnym planem była propozycja z października 2002 roku, kiedy to, grając jeszcze na Griffin Park, Brentford ogłosił zamiar budowy stadionu na 20 tysięcy miejsc w pobliżu Kew Bridge. Pomysł ten był wyjątkowo ambitny – zakładał nawet kolej jednoszynową – ale z czasem został odłożony. Sprawa wróciła w 2007 roku, gdy klub poinformował o zabezpieczeniu opcji na terenie w Brentford, a kilka miesięcy później ogłosił współpracę z Barratt Homes przy zagospodarowaniu terenu.

Przełom nastąpił w czerwcu 2012 roku, gdy Brentford FC kupił działkę przy Lionel Road od Barratt Homes. Na nowym, 7,6-hektarowym terenie planowano stadion dla 20 tysięcy widzów, z możliwością rozbudowy do 25 tysięcy. W grudniu 2013 roku inwestycja uzyskała zgodę Rady Hounslow, a także akceptację burmistrza Londynu i rządu. Pierwsze wizualizacje pokazano na początku 2013 roku i od razu skierowano do konsultacji społecznych. Kolejne lata upłynęły na pozyskiwaniu brakujących gruntów. Proces CPO zakończył się we wrześniu 2016 roku, otwierając drogę do budowy nowej areny.

W międzyczasie, w 2017 roku, wprowadzono korekty do projektu: pojemność zmniejszono do 17,25 tysiąca miejsc, a stadion przesunięto o trzy metry na południe. Miało to poprawić komunikację w obrębie terenu, który jest szczególnie wymagający z racji otoczenia torami kolejowymi z trzech stron.

Prace nad nowym stadionem oficjalnie rozpoczęły się 24 marca 2017 roku od oczyszczenia terenu i przygotowania placu budowy. Główne roboty ruszyły wiosną 2018 roku i stopniowo przekształcały dawny teren przemysłowy w nowoczesną arenę. Całość inwestycji pochłonęła około 71 milionów funtów.

30 sierpnia 2020 roku Brentford ogłosił zakończenie budowy i gotowość stadionu do organizacji meczów. Zaledwie dzień później, 1 września, rozegrano na nim pierwszy mecz piłkarski – sparing z Oxford United zakończony remisem 2:2. Oficjalny debiut w rozgrywkach nastąpił 6 września, kiedy Brentford w ramach EFL Cup podejmował Wycombe Wanderers. Spotkanie zakończyło się remisem 1:1, a w serii rzutów karnych gospodarze zwyciężyli 4:2. Pierwszy mecz ligowy rozegrano 19 września 2020 roku – Brentford pewnie pokonał Huddersfield Town 3:0.

© AFL Architects

Bramley-Moore Dock Stadium, pojemność: 52 769, Everton, otwarcie: 17 lutego 2025

O nowym stadionie Evertonu zaczęto myśleć już ponad 20 lat temu. Najbardziej ambitny projekt, King’s Dock Stadium, zakładał budowę 55-tysięcznej areny z ruchomym dachem i wysuwanym boiskiem, które mogło przekształcać stadion w halę widowiskową. Wokół obiektu miało powstać 650 mieszkań, a całkowity koszt inwestycji szacowano na 300 mln funtów. Pomimo wybrania Evertonu jako preferowanego oferenta w 2001 roku, projekt upadł pod koniec 2002 roku z powodu braku finansowania.

Kolejną dużą koncepcją był Kirkby Stadium, znany również jako Destination Kirkby. Projekt autorstwa KSS Design Group zakładał budowę stadionu Evertonu na 50 tysięcy miejsc, z możliwością późniejszej rozbudowy do 60 tysięcy. Koszt inwestycji szacowano na 150 mln funtów, a sama arena miała być częścią większego kompleksu obejmującego hipermarket Tesco, galerię handlową i rewitalizację centrum Kirkby.

Kolejna poważna koncepcja to Walton Hall Park Stadium. Everton planował budowę 50-tysięcznego obiektu, w którym szczególne wrażenie robiła zaproponowana przez pracownię Idom trybuna gospodarzy z 17 tys. miejsc. Stadion miał powstać w przestrzeni rekreacyjnej nieco ponad kilometr od Goodison Park. Spotkało się to jednak z protestami mieszkańców, a ostatecznie projekt zarzucono wiosną 2016 roku jako nieopłacalny – szacunkowy koszt wynosił 300 mln funtów.

W tym samym czasie powstały także całkowicie nieoficjalne wizualizacje autorstwa grafika Michaela McDonougha – projekt McDonough. Umiejscowił on futurystyczny stadion Evertonu w centrum Liverpoolu, 500 metrów na południe od Bramley-Moore Dock. Koncepcja miała pobudzić dyskusję o rewitalizacji doków i przygotowaniach miasta do potencjalnych Commonwealth Games 2026, ale nigdy nie była częścią oficjalnych planów klubu.

Choć projekt Stanley Park Stadium od początku był kojarzony z Liverpoolem, w tamtym czasie powracała też idea budowy wspólnego stadionu Liverpoolu i Evertonu. Rozważano obiekt na około 70 tysięcy miejsc, który miałby zastąpić zarówno Anfield. Pomysł miał uzasadnienie ekonomiczne, ale szybko został storpedowany przez kibiców obu stron – ani fani The Reds, ani The Toffees nie chcieli dzielić jednej trybuny Kop. Nowi właściciele Liverpoolu ogłosili, że w 2012 rezygnują ze skomplikowanego projektu Stanley Park i szukają innych rozwiązań.

Projekt, który ostatecznie został wybrany do realizacji, to stadion w Bramley-Moore Dock, zaprojektowany przez Dana Meisa i BDP Pattern. Jego budowa ruszyła latem 2021 roku od zasypania dawnego doku 480 tys. m³ piasku i wbicia blisko trzech tysięcy pali pod fundamenty. Od początku inwestycja była jednym z najgłośniejszych tematów w mieście – chwalono ją za rewitalizację portowych terenów, ale jednocześnie wskazywano, że to właśnie ona przesądziła o skreśleniu Liverpoolu z listy UNESCO.

Nowy stadion otrzymał wyjątkową formę architektoniczną: masywną, ceglano-czarną podstawę nawiązującą do zabudowy portowej zestawiono z lekką, metaliczną górą o opływowych liniach. Pojemność trybun ustalono na 52 769 miejsc, z możliwością dalszej rozbudowy. Szczególną rolę pełni południowa trybuna, inspirowana słynną Żółtą Ścianą Borussii Dortmund, która skupia ponad 14 tys. kibiców. Koszt budowy zamknął się w kwocie około 800 mln funtów, finansowanych głównie ze środków prywatnych.

Obiekt został przekazany klubowi pod koniec 2024 roku, a latem 2025 odbyły się wydarzenia testowe z udziałem stopniowo rosnącej liczby widzów. Pierwszy oficjalny mecz rozegrano 24 sierpnia 2025, kiedy Everton pokonał Brighton & Hove Albion 2:0. Nowa arena od razu trafiła na mapę międzynarodową – jeszcze przed otwarciem wybrano ją jako jedną z aren Euro 2028.

A teraz czas na stadiony otwarte w XXI wieku, które miały swoje epizody w Premier League, ale w sezonie 2025/26 znajdują się już poza najwyższym szczeblem w Anglii. Nie wszystkie nowe obiekty wchodziły bowiem od razu na poziom elity – część musiała na to poczekać, a inne zaczynały od Premier League, lecz z czasem z niej wypadły. Dlatego jako uzupełnienie przygotowaliśmy piątkę obiektów, które miały swoje epizody w Premier League i również stanowią ważną część tej historii.

© Hill Dickinson Stadium

The Friends Provident St Mary's Stadium, pojemność: 32,384, Southampton FC, otwarcie: sierpień 2001

Zgodnie z zaleceniami Taylor Report wszystkie kluby najwyższych lig w Anglii musiały posiadać stadiony w pełni wyposażone w miejsca siedzące do 1994 roku. Southampton początkowo zdecydowało się przebudować The Dell, jednak jego pojemność wynosząca zaledwie nieco ponad 15 tysięcy miejsc szybko okazała się niewystarczająca. Próba budowy większego obiektu w Stoneham zakończyła się niepowodzeniem, dlatego klub skorzystał z propozycji miasta, by wznieść stadion na terenach dawnej gazowni, w samym centrum Southampton.

Nowy obiekt otrzymał nazwę St. Mary’s Stadium - nawiązując do miejsca narodzin klubu, powstałego z inicjatywy członków kościoła St. Mary’s. Budowę rozpoczęto w grudniu 1999 roku, a zakończono w lipcu 2001. Stadion na 32 689 miejsc powstał kosztem 32 mln funtów.

© Stadiontour.at

Walkers Stadium, pojemność: 32,261, Leicester City, otwarcie: 23 lipca 2002

Leicester City od 1891 roku występowało na Filbert Street, ale pod koniec XX wieku stadion stał się niewystarczający wobec rosnących wymogów i stale pełnych trybun. Początkowo rozważano rozbudowę, a nawet budowę 40-tysięcznika, lecz plany te upadły. Choć konwersja Filbert Street na stadion w pełni z miejscami siedzącymi zbiegła się z awansem do Premier League, dynamiczny rozwój klubu w drugiej połowie lat 90. sprawił, że pojemność 21 500 miejsc szybko okazała się zbyt mała. Wtedy ponownie powrócił temat przeprowadzki, tym bardziej że inne kluby Midlands - Stoke i Derby - zyskały już nowe stadiony.

Ostatecznie wybrano lokalizację oddaloną o zaledwie 150 metrów na południe od Filbert Street. W listopadzie 2000 roku przedstawiono plany budowy obiektu na 32 tysiące widzów. Dzięki zastosowaniu stalowych prefabrykatów udało się zrealizować inwestycję w ciągu roku, a koszt budowy wyniósł 35-37 milionów funtów. Stadion zaprojektowało biuro The Miller Partnership, a wykonawcą była firma Birse Stadia. Oficjalne otwarcie odbyło się 23 lipca 2002 roku, a uroczystości przewodniczył Gary Lineker, legenda klubu. Kilka dni później rozegrano pierwszy mecz - towarzyskie starcie z Athletic Bilbao.

© Alex Hannam

KC Stadium, pojemność: 25,586, Hull City, otwarcie: 18 grudnia 2002

Pomysł budowy nowego stadionu w Hull pojawił się w 1997 roku, kiedy stało się jasne, że Boothferry Park - dotychczasowy dom Hull City - nie spełnia już wymagań bezpieczeństwa i standardów po zaostrzeniu przepisów. Przez pewien czas inwestycja była blokowana z powodu braku funduszy, jednak miasto zdecydowało się na odważny krok i przejęło inicjatywę. Po analizie wielu potencjalnych lokalizacji wybór padł na tereny West Park, znajdujące się blisko centrum, a jednocześnie na tyle oddalone od zabudowań, by ograniczyć uciążliwości dla mieszkańców.

Projekt opracowały biura Arup i Miller Partnership, które zaplanowały obiekt o jednopoziomowych trybunach, z wyjątkiem głównej, gdzie powstał drugi poziom. Dzięki takiej konstrukcji widownia mogła pomieścić około 25 tysięcy osób, a stadion od początku przygotowano do ewentualnej rozbudowy powyżej 30 tysięcy dzięki dodatkowej nadbudowie na trybunie wschodniej. W projekcie uwzględniono także 28 lóż biznesowych, umieszczonych pomiędzy górnym i dolnym poziomem widowni.

Budowa została sfinansowana przede wszystkim przez miasto Hull, które przeznaczyło na ten cel 42 z 44 mln funtów, uzyskanych ze sprzedaży udziałów w firmie Kingston Communications. To właśnie ten operator telekomunikacyjny został sponsorem tytularnym stadionu. Realizacja inwestycji zajęła zaledwie 14 miesięcy i zakończyła się w terminie oraz w ramach budżetu.

© Jason Gillyon (cc: by-nc-sa)

Liberty Stadium, pojemność: 21,000, Swansea City, otwarcie: 10 lipca 2005

Liberty Stadium zastąpił wysłużony Vetch Field, gdzie Swansea City grało przez niemal sto lat. Na początku nowego tysiąclecia obiekt był już w złym stanie technicznym, a jego pojemność spadła do zaledwie 11 tysięcy miejsc. Potrzeba zmian była tym większa, że również lokalny klub rugby Ospreys poszukiwał nowoczesnego domu. Dlatego w 2003 roku rozpoczęto budowę wspólnego stadionu, który miał stać się nowym sportowym obiektem w Swansea.

Projekt powierzono firmie TTH Architects z Gateshead, która zaprojektowała nowoczesną konstrukcję w formie zwartej misy. Szczególną rolę odegrała stal wykorzystana w elewacji - materiał pozwalał na elastyczne dopasowanie do bryły stadionu, gwarantując jednocześnie trwałość i zgodność z założoną kolorystyką. Inwestycja o wartości 27 mln funtów zakończyła się w 2005 roku, a uroczyste otwarcie obiektu nastąpiło 10 lipca tego samego roku meczem Swansea z Fulham.

© SwansFC

Cardiff City Stadium, pojemność: 33,280, Cardiff City, otwarcie: 22 lipca 2007

Pomysł budowy nowego stadionu w Cardiff pojawił się na początku XXI wieku z inicjatywy właściciela Sama Hammama. W styczniu 2002 roku, po rozmowach z władzami miasta, klub uzyskał 12 miesięcy na przygotowanie planu biznesowego. Mimo początkowych obaw o zasadność drugiego dużego stadionu w stolicy Walii - obok Millennium Stadium - projekt zyskał poparcie Rady Cardiff i Walijskiego Zgromadzenia Narodowego. W 2003 roku zatwierdzono plany obiektu o pojemności 30 tysięcy miejsc, choć z czasem wizję ograniczono, by szybciej rozpocząć prace i obniżyć koszty.

Budowa napotykała liczne przeszkody - od kłopotów finansowych Cardiff City i zadłużenia sięgającego blisko 30 milionów funtów, po konieczność sprzedaży zawodników i wielomiesięczne negocjacje z deweloperami. Kluczowym momentem było włączenie do projektu sieci Asda jako głównego partnera handlowego, co umożliwiło zamknięcie finansowania. Głównym wykonawcą została firma Laing O’Rourke, która rozpoczęła prace w 2007 roku po wyburzeniu Cardiff Athletics Stadium. Konstrukcję stalową rozpoczęto w marcu 2008, a do końca tego samego roku stadion był w stanie surowym.

Ostatecznie Cardiff City Stadium został ukończony w maju 2009 roku, kilka tygodni przed planowanym terminem. Oficjalne otwarcie odbyło się 22 lipca podczas towarzyskiego meczu z Celtikiem Glasgow, zakończonego remisem 0:0. Nowy obiekt stał się domem także reprezentacji Walii, która po raz pierwszy zagrała tu w listopadzie 2009 roku przeciwko Szkocji.

© Jon Candy (cc: by-sa)