Wembley Stadium – opis stadionu historycznego

Jak doszło do powstania stadionu Wembley?

Co było, nim powstał stadion Wembley?

W 825 w źródłach historycznych po raz pierwszy pojawia się tzw. „Wemba lea”. Była to położona na północny-zachód od Londynu polana, na której osadnik imieniem Wemba wybudował swoje gospodarstwo. Z czasem powstała tutaj osada o nazwie Wembley, która w I połowie XX wieku przekształciła się w gęsto zabudowane przedmieście. Jak się później okazało, od imienia Wemby wzięła swoją nazwę nie tylko londyńska dzielnica, ale również jeden z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych stadionów na świecie.

Pod koniec XIX wieku część dzielnicy zajmował park. W latach 90. XIX wieku teren zakupił Edward Watkin, parlamentarzysta i biznesmen związany z przemysłem kolejowym. Watkin postanowił urządzić w tym miejscu teren rekreacyjny, na którym miały być organizowane festyny i jarmarki. Wówczas powstały tutaj boiska do piłki nożnej i krykieta oraz doprowadzono kolej metropolitalną, która później stała się częścią londyńskiego metra.

Unikatową częścią tzw. Wembley Park miała być ogromna wieża wybudowana w podobnym stylu do wieży Eiffla. Miała być od niej jednak większa, stając się najwyższym budynkiem na świecie. Budowę rozpoczęto w czerwcu 1893, a pierwszy etap ukończono we wrześniu 1895. Z powodu problemów finansowych budowy tzw. Watkin’s Tower nie ukończono, a konstrukcja nie osiągnęła pożądanej wysokości. W 1902 budowlę uznano za zagrażającą bezpieczeństwu. W 1907 niedokończona wieża została rozebrana.

Dlaczego wybudowano stadion Wembley?

Po zakończeniu I wojny światowej brytyjski rząd chciał zorganizować dużą wystawę poświęconą imperium brytyjskiemu, a za najdogodniejszą lokalizację uznano Wembley Park. Zaplanowano tam budowę pawilonów reprezentujących poszczególne kolonie lub poświęconym dziedzinom nauki i techniki oraz sztuce. Istotnym elementem 220-akrowego założenia był ogromny stadion, który miał powstać w miejscu dawnej Watkin’s Tower.

Kiedy wybudowano pierwszy stadion Wembley?

Budynki wystawowe wraz ze stadionem zaprojektowane zostały przez architektów Sir Johna Simpsona i Maxwella Ayrtona oraz inżyniera Sir Owena Williamsa. Prace budowlane przeprowadziła firma Sir Robert McAlpine. Symbolicznego wbicia pierwszej łopaty dokonał 10 stycznia 1922 Albert, książę Yorku (późniejszy król Jerzy VI).

Budowa samego stadionu trwała 300 dni, a w szczytowym momencie na placu budowy pracowało ponad 12 tys. robotników. Koszt powstania stadionu wyniósł 750 tys. £, do jego budowy użyto 25 tys. ton betonu, 1500 ton stali i pół miliona nitów.

Jak wyglądała inauguracja stadionu Wembley?

Dzięki ukończeniu budowy przed czasem (obiekt miał być gotowy dopiero w 1924, na rozpoczęcie wystawy), już w 1923 rozegrano na nim finał FA Cup. Mecz, który był inauguracją nowego stadionu, odbył się 28 kwietnia 1923. Zmierzyły się w nim pierwszoligowy Bolton Wanderers i drugoligowy West Ham United. Dla obu drużyn była to okazja do pierwszego triumfu w FA Cup w historii.

Wbrew początkowym obawom, zainteresowanie meczem przeszło wszelkie oczekiwania. Wpływ na to miała obecność w finale drużyny z Londynu, a także dobra organizacja transportu publicznego, zwłaszcza kolejowego (w pobliżu stadionu działały już wcześniej dwie stacje, a w dniu meczu oddano do użytku trzecią). W Londynie zjawiło się również ok. 5 tys. kibiców z Boltonu.

Brak jest dokładnych danych na temat frekwencji, oficjalnie podaje się liczbę 126 047 widzów, prawdopodobnie była ona jednak znacznie wyższa, według domniemań było to od 150 do nawet 300 tys. uczestników. Jeśli faktyczna liczba widzów była bliska górnej granicy szacunków, stanowiłoby to niepobity do dziś rekord świata. Przed meczem miały miejsce chaotyczne sceny, wielu fanów w wyniku przepełnienia znalazła się na boisku (niektórzy nawet na dachu), a część pozostała poza stadionem.

Tłum starali się opanować policjanci na koniach. Jeden z koni o barwie szarej zdecydowanie wyróżniał się spośród innych, a widok jeżdżącego na nim policjanta stał się jednym z najbardziej zapamiętanych i charakterystycznych obrazów, jakie kojarzyły się z tym finałem, przez co znany jest on jako „White Horse Final” (choć koń był w rzeczywistości szary – później ustalono, że miał na imię Billie, a policjantem był George Scorey – na tle innych koni oraz tłumu wydawał się biały, zwłaszcza na czarno-białych filmach i fotografiach).

Mecz ostatecznie udało się rozpocząć z 45-minutowym opóźnieniem. Faworyzowany Bolton Wanderers wygrał 2:0, wychodząc na prowadzenie już w 2. minucie gry. Zwycięzcom puchar wręczył król Jerzy V.

Jak na Wembley przebiegła Wystawa Imperium Brytyjskiego?

Obiekt wybudowano z myślą o Wystawie Imperium Brytyjskiego, stąd jego początkowa nazwa British Empire Exhibition Stadium lub po prostu Empire Stadium. Uroczystego otwarcia dokonał na nowym stadionie król Jerzy V. Wystawę zorganizowano w dwóch cyklach, od 23 kwietnia do 1 listopada 1924 i od 9 maja do 31 października 1925. W trakcie trwania wystawy na stadionie odbywały się wielkie pokazy, parady i inscenizacje. Wystawa była dużym sukcesem, notując liczbę ponad 27 milionów odwiedzających.

Jak uratowano Wembley przed rozbiórką?

Po zakończeniu wystawy planowana była rozbiórka stadionu, podobnie jak i innych obiektów powystawowych, gdyż zakładano że budynki będą nierentowne. Większość pawilonów rzeczywiście została rozebrana po zakończeniu ekshibicji.

Stadion przed natychmiastową rozbiórką uchronił przewodniczący komitetu organizacyjnego wystawy, Sir John Simpson, który lobbował za zachowaniem obiektu. W 1927 Arthur Elvin, wówczas drobny przedsiębiorca, który widział w obiekcie potencjał, zdołał zebrać udziałowców i zgromadzić środki potrzebne do wykupu stadionu.

Jakie wydarzenia miały miejsce na stadionie Wembley?

Od czasu pamiętnego meczu z 1923, na Wembley co roku organizowano finał FA Cup. 12 kwietnia 1924 na stadionie po raz pierwszy zagrała reprezentacja Anglii, remisując ze Szkocją 1:1. Pojedyncze mecze piłkarskie nie były jednak w stanie zapewnić dochodów wystarczających na utrzymanie obiektu.

Jakie znaczenie dla Wembley miały wyścigi chartów?

Arthur Elvin widział szansę w wyścigach chartów, które zaczęto organizować na Wembley z dużą regularnością. Okazało się to strzałem w dziesiątkę – wyścigi przyciągały tłumy widzów, a widowiskowość zawodów potęgowana była przez możliwość zawierania zakładów bukmacherskich, które z kolei mnożyły dochody właścicieli obiektu.

Wyścigi chartów były tak ważne, że kiedy w 1966 Anglia organizowała piłkarskie mistrzostwa świata, jedno ze spotkań (mecz grupowy pomiędzy Urugwajem i Francją) przesunięto na White City Stadium, ponieważ kolidowało ono z regularnymi piątkowymi gonitwami. Najważniejszymi zawodami rozgrywanymi na Wembley były St Leger i Trafalgar Cup. Wysoka popularność wyścigów utrzymywała się aż do lat 90. XX wieku.

Co łączy żużel ze stadionem Wembley?

Kolejną dyscypliną, jaką Arthur Elvin sprowadził na Wembley był żużel. Powołał on do życia drużynę Wembley Lions, a pierwsze wyścigi odbyły się w 1929. W 1932 Wembley Lions w inauguracyjnym sezonie ogólnokrajowej ligi zdobyli tytuł mistrzowski. Kolejne 7 tytułów drużyna wywalczyła po II wojnie światowej. Zespół rozwiązano przed startem sezonu 1957, po śmierci Arthura Elvina. Klub reaktywowano w 1970, ale po dwóch sezonach drużynę ponownie rozwiązano.

10 września 1936 na Wembley odbył się finał 1. edycji indywidualnych mistrzostw świata na żużlu. Od tego czasu finałowe zawody IMŚ organizowano tu co roku. Finał zaplanowany na 7 września 1939 nie odbył się z powodu wybuchu II wojny światowej. Zawody powróciły w 1949, a finały do 1960 rozgrywano nadal wyłącznie na Wembley. Później ich organizacja przypadała też innym stadionom, ale do 1981 Wembley ugościło jeszcze 9 kolejnych finałów.

Na Wembley trzykrotnie (1968, 1970, 1973) odbyły się też finały drużynowych mistrzostw świata na żużlu. Tor na stadionie Wembley miał długość 345 m i uważany był za trudny dla zawodników. Ostatni rekord toru ustanowił podczas finału IMŚ w 1981 Duńczyk Erik Gundersen (66,8 s).

Co działo się na Wembley podczas II wojny światowej?

W czasie II wojny światowej, po ewakuacji wojsk z Dunkierki obiekt przekształcono w centrum dystrybucji środków pomocowych. Pomimo groźby bombardowań, nadal odbywały się na nim zawody sportowe, np. mecze w ramach tzw. War Cup, który zastępował regularne rozgrywki piłkarskie. Na stadionie miały również miejsce parady i przeglądy wojsk.

Stadion nie ucierpiał wskutek bombardowań, ale ze względu na swoje rozmiary stanowił dla niemieckich pilotów punkt orientacyjny. W sierpniu 1944 pocisk V1 eksplodował w pobliżu, trafiając w psiarnię, w której trzymane były wyścigowe charty.

Jakie zawody odbyły się na Wembley w ramach igrzysk olimpijskich w 1948?

W 1948 Londyn zorganizował pierwsze po II wojnie światowej letnie igrzyska olimpijskie. Była to 14. edycja nowożytnych igrzysk i druga, jaka miała miejsce w Londynie (pierwszy raz miasto gościło olimpiadę w 1908). Stadion Wembley był główną areną tej imprezy. Odbyły się na nim ceremonie otwarcia i zamknięcia, zawody lekkoatletyczne, półfinały, mecze o 3. miejsce i finały turniejów piłki nożnej oraz hokeja na trawie, skoki przez przeszkody w ramach zawodów jeździeckich, a także pokazowy mecz lacrosse.

Co czyni z Wembley „dom futbolu”?

Finały FA Cup i inne krajowe rozgrywki

Stadion stał się najbardziej rozpoznawalny dzięki piłce nożnej. Od 1923 był on miejscem rozgrywania corocznych finałów FA Cup (jedynym odstępstwem od reguły był sezon 1969/70, w którym powtórka finału odbyła się na Old Trafford w Manchesterze). Na Wembley organizowano także finały League Cup, FA Amateur Cup i play-offy o awans do wyższej dywizji.

Reprezentacja Anglii

Obiekt stał się twierdzą reprezentacji Anglii, chociaż zaczęła ona na nim regularnie występować dopiero po II wojnie światowej (przed wojną Anglicy rozegrali tu tylko siedem spotkań, wszystkie przeciwko Szkocji).

Mistrzostwa Świata 1966 i pamiętny finał

Kiedy w lipcu 1966 Anglia organizowała piłkarskie mistrzostwa świata, na Wembley rozegrano pięć spotkań fazy grupowej, jeden ćwierćfinał, jeden półfinał, mecz o 3. miejsce i wielki finał. Zwłaszcza finał tego turnieju zapadł w pamięć kibiców na całym świecie i określany jest mianem najbardziej kontrowersyjnego finału mundialu w historii.

W finale rozegranym 30 lipca 1966 zmierzyły się ze sobą reprezentacje Anglii i RFN. Po 90 minutach było 2:2 i potrzebna była dogrywka. W 101. minucie po strzale Geoffa Hursta piłka odbiła się od poprzeczki, a następnie od murawy i wyleciała przed bramkę.

Sędzia główny, nie będąc pewnym czy piłka przekroczyła linię całym obwodem, podbiegł do sędziego liniowego, który rozstrzygnął na rzecz uznania bramki dla Anglików. W końcówce dogrywki Hurst strzelił jeszcze bramkę na 4:2, kompletując hattricka, a Anglia sięgnęła po pierwsze w historii mistrzostwo świata.

Kluczowym momentem finału był kontrowersyjny gol na 3:2 w dogrywce. Powtórki do dziś nie dają jednoznacznej odpowiedzi, czy bramka powinna zostać uznana. W 1995 spór próbowali rozstrzygnąć naukowcy z uniwersytetu w Oksfordzie, którzy skłonili się ku temu, iż gol został uznany niesłusznie.

Niezależnie od tego, radziecki sędzia azerskiego pochodzenia, Tofiq Bəhramov, przeszedł do historii jako najsłynniejszy sędzia liniowy na świecie. Jego imieniem nazwany został reprezentacyjny stadion w Baku, przed którym postawiono mu pomnik.

Euro 1996

W 1996 na Wembley odbyły się 3 spotkania fazy grupowej, jeden ćwierćfinał, jeden półfinał oraz finał rozgrywanych w Anglii piłkarskich mistrzostw Europy. W finale, po dogrywce i strzeleniu złotego gola, Niemcy pokonali Czechów 2:1.

Finały europejskich rozgrywek klubowych

Stadion był gospodarzem pięciu finałów Pucharu Europy (poprzednika Ligi Mistrzów):

• 22 maja 1963: AC Milan – SL Benfica 2:1

• 29 maja 1968: SL Benfica – Manchester United 1:4 (dogr.)

• 2 czerwca 1971: AFC Ajax – Panathinaikos 2:0

• 10 maja 1978: Liverpool FC – Club Brugge 1:0

• 20 maja 1992: Sampdoria – FC Barcelona 0:1 (dogr.)

Na Wembley rozegrano również dwa finały Pucharu Zdobywców Pucharów:

• 19 maja 1965: West Ham United – TSV 1860 Monachium 2:0

• 12 maja 1993: Parma AC – Royal Antwerp FC 3:1

Miejscowe drużyny

Choć Wembley nie posiadał stałego gospodarza, a jego domeną były mecze reprezentacji i duże wydarzenia, zdarzało się że ze stadionu tymczasowo korzystały londyńskie kluby, np. Arsenal, który rozgrywał na Wembley swoje spotkania w Lidze Mistrzów w sezonach 1998/99 i 1999/00. Arsenal był zresztą w 1998 zainteresowany zakupem Wembley, ale ostatecznie transakcja nie doszła do skutku, a klub kilka lat później wybudował zupełnie nowy stadion, który zastąpił wysłużone Highbury.

„Mecz na Wembley”

Dla polskich kibiców najważniejszym wspomnieniem związanym z Wembley jest mecz między Anglią a Polską w ramach eliminacji do mistrzostw świata w 1974. Spotkanie, rozegrane 17 października 1973, kończyło eliminacje i decydowało o losach awansu. Polakom wystarczał remis, Anglia musiała ten mecz wygrać.

Chociaż Polska pokonała wcześniej Anglików 2:0 na Stadionie Śląskim w Chorzowie, to Anglicy uważani byli za zdecydowanych faworytów. Niespełna miesiąc wcześniej zespół ten rozgromił w meczu towarzyskim Austrię 7:0. Angielscy piłkarze, prasa i kibice pewni byli zwycięstwa, a pod adresem Polaków padały nieprzyjemne epitety i wyzwiska.

Podczas meczu Anglicy mieli zdecydowaną przewagę i wyprowadzali bardzo groźne ataki. Gospodarzy dopingowała żywiołowa, 100-tysięczna publiczność. Polski zespół spisywał się jednak znakomicie, na czele z bramkarzem Janem Tomaszewskim, który był bohaterem spotkania. W niektórych sytuacjach Polakom dopisywało szczęście.

W 57. minucie Polacy wyprowadzili skuteczną kontrę i po strzale Jana Domarskiego wyszli na prowadzenie. Anglicy zdołali wyrównać po rzucie karnym w 63. minucie, ale zwycięski dla Polaków remis utrzymał się do końcowego gwizdka.

Spotkanie, ze względu na swój dramatyczny przebieg i otoczkę, a także duże znaczenie, przeszło do legendy polskiego futbolu. Dzięki wywalczonemu awansowi reprezentacja prowadzona przez Kazimierza Górskiego utorowała sobie drogę do gry na mundialu w 1974, na którym osiągnęła historyczne 3. miejsce.

Chociaż Polacy już w 1972 zdobyli złote medale igrzysk olimpijskich, był to wówczas jeszcze szerzej nieznany i niedoceniany zespół, a mecz na Wembley był kluczem do kolejnych sukcesów i otworzył najlepszy okres w dziejach polskiej piłki.

Jakie inne wydarzenia sportowe miały miejsce na Wembley?

Na stadionie odbywały się ważne mecze rugby league, w tym finały prestiżowego Challenge Cup oraz finały Pucharu Świata w 1992 i 1995. Obiekt gościł też zawody w rugby union, futbolu amerykańskim czy sportach gaelickich. Organizowano tu wyścigi samochodowe, zawody jeździeckie oraz walki bokserskie, jak np. starcie Cassiusa Claya (Muhammada Alego) z Henry Cooperem i wiele innych wydarzeń.

Które gwiazdy estrady występowały na Wembley?

Wembley było miejscem, w którym odbywały się liczne koncerty muzyczne z udziałem największych gwiazd światowej muzyki. Elton John, The Rolling Stones, Bruce Springsteen, U2, Wham!, Queen, Genesis, Madonna, Michael Jackson, Pink Floyd, Simple Minds, Guns N’ Roses, Bon Jovi, Tina Turner, Bryan Adams, Spice Girls, Bee Gees, Aerosmith, Celine Dion, Oasis – to tylko niektórzy z licznej rzeszy słynnych wykonawców, którzy wystąpili na tym stadionie. Jednym z najgłośniejszych wydarzeń muzycznych był koncert Live Aid zorganizowany w 1985 w celu zbiórki funduszy na pomoc w walce z klęską głodu w Etiopii.

Czym charakteryzował się pierwszy stadion Wembley?

Obiekt w momencie powstania posiadał bieżnię wokół boiska, otoczoną ze wszystkich stron wysokimi trybunami. Wzdłuż boiska znaczna część widowni po obu stronach znajdowała się pod dachem. Pojemność stadionu oficjalnie wynosiła 125 tys. widzów, z czego 30 tys. miejsc było siedzących.

Monumentalna budowla łączyła w sobie cechy architektury starożytnego Rzymu i Imperium Wielkich Mogołów (północne Indie). Jej charakterystycznym elementem były dwie wysokie na 38 m (126 stóp) białe wieże, usytuowane po bokach reprezentacyjnej fasady trybuny głównej, która znajdowała się po stronie północnej. Z pozostałych stron elewację tworzyły olbrzymie betonowe łuki.

Jakie modernizacje przechodził stadion Wembley?

W 1955 stadion wyposażono w sztuczne oświetlenie. W latach 1962–1963 powstała elektroniczna tablica wyników oraz nowy dach, który przykrywał wszystkie trybuny. Został on ukończony na stulecie angielskiej federacji piłkarskiej i był gotowy przed finałem Pucharu Europy, który rozegrano na Wembley 22 maja 1963. Dach na stadionie podtrzymywany był przez wewnętrzne podpory, ograniczające niektórym kibicom widoczność. Końcowa pojemność areny, po zainstalowaniu w 1996 krzesełek na wszystkich trybunach, wynosiła 76 tys. widzów.

Jaka atmosfera panowała podczas meczów na dawnym Wembley?

Ze względu na swe znaczenie dla angielskiej piłki obiekt był określany domem futbolu, a murawa na Wembley zyskała przydomek świętej. Mecze reprezentacji Anglii na Wembley odbywały się w gorącej atmosferze. Po instalacji nowego, płaskiego dachu, który przykrywał całą widownię, obiekt odznaczał się znakomitą akustyką. Wrzawa, jaka wytwarzała się podczas spotkań określana była jako „Wembley Roar”.

Jak powstało nowe Wembley?

Więcej informacji na temat nowego stadionu Wembley można znaleźć na osobnej podstronie

Dlaczego zdecydowano się na rozbiórkę starego Wembley?

Pod koniec XX wieku zaczęto dyskutować o budowie nowego stadionu narodowego na miarę nowego stulecia, który miałby zastąpić zasłużone Wembley. W końcu w 1996 podjęto decyzję o rozbiórce dotychczasowego stadionu i budowie w jego miejscu zupełnie nowego obiektu. Całkowita rozbiórka Wembley rodziła kontrowersje, dla wielu był to niezaprzeczalny symbol angielskiego futbolu, a charakterystyczne dwie białe wieże od 1976 miały status zabytku II stopnia.

Stadion miał być zastąpiony przez znacznie nowocześniejszą arenę, na miarę XXI wieku, która miała otworzyć nowy rozdział w historii, jednocześnie kontynuując tradycje swojego poprzednika. Nowy obiekt miał być dedykowany przede wszystkim piłce nożnej, bez bieżni wokół boiska i z trybunami przybliżonymi do pola gry. Symbolem nowego Wembley miał się stać olbrzymi łuk, dzięki któremu dach zostałby pozbawiony wewnętrznych podpór.

Jak wyglądało pożegnanie ze starym Wembley?

7 października 2000 na starym Wembley rozegrano ostatnie spotkanie. Pożegnanie obiektu nie wypadło zbyt okazale, gdyż reprezentacja Anglii przegrała w meczu eliminacji do MŚ z Niemcami 0:1. Ostatnią bramkę zdobył Dietmar Hamann.

Kiedy wybudowano nowe Wembley?

Z powodu problemów z dopięciem budżetu, rozpoczęcie prac nieco się przeciągnęło. Rozbiórkę rozpoczęto dopiero 30 września 2002 i zakończono w 2003, wtedy też ruszyła budowa nowej areny. Podczas prac należało obniżyć teren, przy czym odkryto pozostałości po Watkin’s Tower.

Budowa trwała niemal rok dłużej, niż zakładano, a przekazanie stadionu angielskiej federacji miało miejsce 9 marca 2007. Jeszcze w tym samym miesiącu przeprowadzono na obiekcie dwie imprezy testowe, a pełna inauguracja miała miejsce 17 maja 2007, kiedy na stadionie rozegrano finał FA Cup.

Jakie jest nowe Wembley?

Projekt budowy nowego Wembley pochłonął 798 mln £ i w momencie oddania do użytku był to najdroższy stadion na świecie. Z pojemnością 90 tys. widzów obiekt jest drugim pod względem wielkości w Europie, ustępując tylko Camp Nou w Barcelonie. Stadion przejął tradycje starego Wembley jako głównego domu reprezentacji Anglii, rozgrywane są na nim finały FA Cup i odbywają koncerty oraz inne wydarzenia. Swoją siedzibę ma tutaj angielska federacja piłkarska.

Charakterystyczną cechą nowego stadionu jest ogromny łuk wznoszący się na wysokość 133 m. Łuk ma za zadanie wspierać dach stadionu, dzięki czemu pozbawiony jest on wewnętrznych podpór. Dach przykrywa całą widownię i został wyposażony w ruchome fragmenty, umożliwiające lepszą wentylację i zwiększenie nasłonecznienia. Obiekt nie posiada bieżni wokół boiska, a trzypoziomowe trybuny położone są znacznie bliżej pola gry.