Od pomysłu i ogłoszenia licytacji po uroczystą inaugurację. Oto jak zbudować nowoczesny stadion – wielofunkcyjny albo stricte piłkarski, dla klubu albo miasta, w centrum lub na obrzeżach. Ale pamiętajcie – budujecie na własną odpowiedzialność.

Faza 1: Jaki, jak duży i gdzie

Nowy klub w mieście, starzenie się aktualnego obiektu czy kampania wyborcza. Pretekstów do zbudowania nowego stadionu może być wiele, a przeszkód jeszcze więcej. Ale zanim w ogóle dojdzie do kłopotów, potrzeba jednego: wizji.

Wizja

Rodzajów stadionów może być wiele, nawet wewnątrz tego samego modelu. Typowo piłkarski obiekt może mieć możliwość przedłużenia placu gry na potrzeby futbolu amerykańskiego; lekkoatletyczny może mieć i bieżnię, i boisko; za to przez określenie wielofunkcyjny możemy rozumieć przystosowany zarówno do wielu dyscyplin sportowych, jak i do koncertów, konferencji czy innych wydarzeń kulturowych i biznesowych.

Łatwiej jest określić pojemność. Skromny miejski stadion może mieć kilkaset krzesełek, klub o większej publiczności będzie potrzebował kilku tysięcy miejsc, a w przypadku najlepszych drużyn w kraju czy większych miast liczba krzesełek może iść nawet w dziesiątki tysięcy. Największy stadion na świecie ma ich 114 000 i jest położony… w Korei Północnej.

Kluczowe będą standardy, zależne od przeznaczenia stadionu i – po części – od liczby miejsc na trybunach. Liga, związek, UEFA, FIFA, World Athletics – każdy ma swoje wymagania. Od wymiarów murawy, przez liczbę miejsc w sektorze gości i wymiary szatni po parametry oświetlenia – wszystko jest dokładnie uregulowane. Musimy więc zdecydować do spełnienia jakich standardów aspirujemy jeszcze przed rozpoczęciem planowania stadionu.

© KCNA | Rungrado May Day Stadium tytuł największego stadionu świata będzie dzierżył aż do 2028 roku, gdy zainaugurowany zostanie 115-tysięczny Grand Stade Hassan II w Maroku.

Analiza rynku

Po, a nawet jeszcze w trakcie dopracowywania wizji należy przeprowadzić obszerną analizę rynku, by skonfrontować ambitne plany z rzeczywistością. Stadion w miejscu, gdzie jest zapotrzebowanie na nowoczesny obiekt sportowy, może okazać się rentownym przedsięwzięciem, a obiekt, który użyty zostanie raz na miesiąc będzie drenował portfele właściciela i może okazać się finansową pułapką.

Zapobiec temu może dobrze uszyty plan komercjalizacji obiektu. Wpłynie on na projekt i ocenę przewidywanych przychodów, które mogą wywrzeć duży wpływ na budżet konstrukcji. Koncerty, muzeum klubu, sklepy czy nawet restauracje mogą zamienić stadion w nowoczesne centrum komercyjne, pozwalając na zrównoważenie wydatków, które przecież zwrócą się w przeciągu kilku-kilkunastu lat.

Lokalizacja

Po określeniu wizji i skorygowaniu jej o rynkowe realia nadchodzi kluczowy moment: wybór lokalizacji. Należy wybrać kilka potencjalnych miejsc i zbadać zgodność naszych zamiarów z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Niezwykle ważnym czynnikiem jest poziom skomunikowania miejsca. Stadion w centrum miasta może polegać na sieci transportu miejskiego, ale obiekt położony na obrzeżach bedzię musiał zapewnić duża liczbę miejsc parkingowych. Trzeba też mieć na uwadze podejście okolicznych mieszkańców do inwestycji. Jak pokazują liczne przykłady, zorganizowany opór sąsiadów może sparaliżować wiele projektów.

Po zbadaniu wybranych opcji i negocjacjach, trzeba nabyć prawa do lokalizacji. Można zrobić to na drodze dzierżawy lub kupna. W zależności od tego, czy właściciel jest publiczny, czy prywatny, procedury będą się od siebie znacznie różnić.

Wiele europejskich klubów wyprowadza się z gęsto zabudowanych centrów miast. Nie są to jednak odległości tak duże, jak w Stanach Zjednoczonych.

Faza 2: Pieniądze, Projekt i Pozwolenia

Po zakończeniu fazy wstępnego planowania i decyzji o budowie należy przejść do konkretów. Do budowy stadionu potrzeba projektu, pieniędzy oraz administracyjnych pozwoleń.

Finansowanie

Jeszcze zanim wybierzemy lokalizację, należy zacząć myśleć o finansowaniu inwestycji. To może być publiczne, prywatne, bądź publiczno-prywatne. Ciekawymi i godnymi rozważenia opcjami są crowdfunding lub stworzenie spółki i sprzedaż akcji stadionu, by pozyskać środki na rozpoczęcie budowy. Warto też zastanowić się już na tym etapie nad sprzedaniem praw do nazwy obiektu.

Określenie finansowania pozwoli skroić budżet. Gdy już będziemy wiedzieć, jak wyglądają koszty budowy naszego stadionu, możemy zwrócić się do odpowiednich instytucji, jak funduszy czy banków, by uzyskać kredyt.

© Grzegorz Kaliciak | Najdroższym stadionem na świecie jest amerykański SoFi Stadium. Jego budowa kosztowała 3,4 mld $ w 2020 roku.

Projekt

Po określeniu budżetu można ogłosić konkurs na projekt. Ta droga pozwala na otrzymanie wielu wstępnych projektów, z których jednak tylko jeden – najlepszy – wybierzemy i ogłosimy zwycięzcę. Zanim architekci przygotują szczegółowy, końcowy projekt, minie jeszcze kilka miesięcy.

W tym czasie trzeba również zadbać o dialog z mieszkańcami i ewentualne poprawki w planach uwzględniające ich obawy. Protesty ekologów czy mieszkańców mogą bowiem skutecznie zablokować budowę lub funkcjonowanie stadionu. Boleśnie przekonał się o tym Real Madryt, który nie może organizować koncertów na nowym Santiago Bernabéu, bo przekraczanie norm dźwiękowych spowodowało masowe protesty sąsiadów i w efekcie odwołanie wielu imprez.

Procedury administracyjne

W wielu krajach pozyskanie funduszy i przygotowanie projektu to nic w porównaniu z uzyskaniem pozwoleń. Procedury administracyjne mogą być prawdziwą drogą przez mękę. Ocena zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego, ocena środowiskowa, okres konsultacji, harmonogram, uzyskanie pozwoleń na budowę…

Dużym ułatwieniem będzie jednak przychylność lokalnych władz dla inicjatywy lub nawet ich ekonomiczne zaangażowanie. W niektórych krajach projekty mogą zostać zakwalifikowane jako inicjatywa interesu publicznego, co przyśpiesza postępowania.

Gdy już będziemy mieli wszystkie projekt, pieniądze i wszelkie pozwolenia, przejdziemy do wybrania wykonawcy. To także może odbyć się na drodze konkursu, by maksymalnie zbić koszty i wybrać najlepszą ofertę. Warto jednak wybrać firmę z doświadczeniem i reputacją, by uniknąć przykrych niespodzianek.

© AS Roma | Wyjątkowo powolna jest włoska biurokracja. Projekt nowego stadionu dla AS Romy (na zdj.) od kilku miesięcy blokowany jest przez spór o to, czy na wskazanym terenie jest las, czy też nie.

Faza 3: Od kamienia węgielnego po ostatnie krzesełko

Wszystkie zgody gotowe? Umowy podpisane? Budżet dopięty? No to ruszamy z najważniejszą częścią: właściwą budową.

Początek prac

W wyznaczonym terminie wykonawca przygotuje teren, by podciągnąc potrzebne instalacje, przygotować dojazdy, wyznaczyć miejsca parkingowe, ustawić baraki dla pracowników czy sprowadzić ciężki sprzęt. Wtedy będziemy mogli zorganizować uroczyste wkopanie kamienia węgielnego. Oczywiście z udziałem gości: lokalnych władz, partnerów finansowych, sponsorów sportowych, drużyny, mieszkańców… lista może być długa.

Od razu po uroczystości powinny zacząć się prace gruntowe, a po nich – jeśli szczęśliwie nie znajdziemy zabytków lub skamieniałości w trakcie prac – przygotowywanie fundamentów pod przyszły stadion.

Konstrukcja

Po fundamentach nadejdzie najbardziej widowiskowy moment – budowa szkieletu stadionu. Wtedy efekty prac będą widoczne nawet dla przechodniów każdego dnia, a tempo postępu – szeroko komentowane. Gdy ten etap dobiegnie końca, robotnicy skupią się na pracach wewnątrz trybun i fasadzie.

Po ukończeniu fasady nadejdzie czas na budowę zadaszenia (jeśli je planowaliśmy, ale w dzisiejszych czasach to już na szczęście standard). Po nim ruszy ustawianie krzesełek na trybunach – chyba że się nam śpieszy, to może przed albo równocześnie – oraz systemów drenażu czy wentylacji.

© FC Barcelona | By przyspieszyć prace na Camp Nou, wykonawca ustawił krzesełka przed zawieszeniem dachu, co jednak wymaga dodatkowej struktury chroniącej je przed zniszczeniem.

Prace wykończeniowe

Gdy te prace będą już na zaawansowanym etapie, w ukończonych sektorach stadionu będą mogły ruszyć prace wykończeniowe. Będą nimi instalacja i zgranie systemów nagłośnienia, wideo czy bezpieczeństwa, ale też malowanie ścian, przygotowanie toalet oraz naniesienie wszystkich oznaczeń - od klubowych symboli, przez logo sponsorów i nazw stref po znaki ewakuacyjne. Tzw. wykończeniówkę zwieńczy instalacja murawy.

Faza 4: Ostatnia prosta

Gdy już wszystko jest gotowe (lub tak się nam wydaje), nasz stadion będzie musiał przejść szereg kontroli i inspekcji, które jednak osłodzi potem oficjalna, uroczysta inauguracja.

Odbiory

Zanim zorganizujemy pierwszy mecz na naszym nowym, ukończonym właśnie stadionie, będzie on musiał przejść kilka inspekcji: BHP, straży pożarnej czy inspektora urzędu nadzoru budowlanego, który wyda pozwolenie na użytkowanie budynku. Trzeba przygotować się też na wizytację przedstawicieli organizacji, do których wymogów dostosowaliśmy nasz projekt: federacji, związku czy ligi.

Testy i inauguracja

Gdy już będziemy mieli wszystkie certyfikaty i zgody, należy zorganizować kilka wydarzeń testowych, by upewnić się, czy nie powinniśmy czegoś poprawić. Może być to transport, nagłośnienie, oznaczenia czy dostępność punktów gastronomicznych. Taki mecz testowy, rzecz jasna z ograniczoną widownią, pozwoli wykryć i na czas naprawić niedociągnięcia.

© Mister Drone UK | Przed otwarciem Everton Stadium klub zorganizował dwa mecze testowe, które wykazały niedostateczne skomunikowanie obiektu.

Gdy już zorganizujemy kilka takich wydarzeń i będziemy mieli pewność, że obiekt jest gotowy na wielką inaugurację, to wybierzemy datę i zorganizujemy pierwszy mecz na nowym stadionie. Może to być starcie ligowe, ale może być to też spotkanie towarzyskie. Ważne, by otoczka była uroczysta. Warto zorganizować koncerty, atrakcje w strefie kibica czy konkursy. Oczywiście trzeba zaprosić władze i ważne osobistości, bo tak jak rozpoczęcie budowy, inauguracja jest okazją uroczystą i zwieńczeniem wspólnych starań wielu osób i instytucji.

I voilà, gotowe! Teraz pozostaje tylko mądrze zarządzać obiektem, modernizować go i dbać o to, by wpływy były większe niż wydatki (a to niełatwa sztuka - spytajcie zarządców polskich stadionów).