Nagła rezygnacja dyrektora najważniejszego publicznego projektu w Serbii — EXPO 2027 — wskazuje na poważne problemy i nieporozumienia wśród decydentów. Co takiego wydarzyło się, że Dušan Borovčanin, dotychczasowy szef EXPO, zdecydował się odejść z tego kluczowego przedsięwzięcia?

Opóźnienia w budowie stadionu

Problemy ujawniły się, gdy pod koniec kwietnia prezydent Serbii Aleksandar Vučić poinformował o czteromiesięcznym opóźnieniu prac przy Narodowym Stadionie. Zapowiedział, że planują nadrobić dwa miesiące latem, pracując na trzy zmiany, a teraz szukają sposobu, by nadrobić kolejne dwa miesiące, by zdążyć na wielkie otwarcie. W czasie tych deklaracji, pod koniec kwietnia, na stadion przeznaczono zaledwie 0,16% planowanego budżetu na ten rok. Do końca czerwca wskaźnik ten wzrósł do 0,21%, podczas gdy realizacja wszystkich projektów infrastrukturalnych wyniosła 23,05%.

Profesor Nenad Ivanišević z Wydziału Budownictwa w Belgradzie, choć niezaangażowany bezpośrednio w projekt, potwierdza istnienie problemów: Wykonano mniej niż 1% prac przy stadionie. Zaznacza, że prace początkowe są zwykle tańsze niż końcowe, więc procent wydanych środków nie zawsze odpowiada postępowi prac, lecz bez harmonogramu trudno ocenić rzeczywisty stan.

Nowy dyrektor, nowe nadzieje

Na miejsce Borovčanina powołano Danilo Jerinicia, który różni się doświadczeniem od swojego poprzednika. Borovčanin objął stanowisko dyrektora EXPO w wieku niespełna 33 lat, mając ograniczone doświadczenie w dużych projektach. Natomiast Jerinić wcześniej odpowiadał za operacje w firmie EXPO i zorganizował kluczowe obszary, takie jak projektowanie wystawy, budowa, zarządzanie przestrzenią, logistyka oraz system zarządzania wydarzeniami. Różnice między menedżerami są zauważalne, a Jerinić ma szansę przyspieszyć realizację przedsięwzięcia.

Kapitał spółki EXPO 2027 wzrósł z miliona dinarów do 35 milionów euro w ciągu roku, a całość wpłacono zaledwie siedem tygodni przed odejściem Borovčanina. Prace prowadzone są jednak bez wszystkich wymaganych zezwoleń, co dodatkowo utrudnia tempo realizacji. Prezydent Vučić podkreślił, że osoby odpowiedzialne za podpisywanie dokumentacji mają obawy, szczególnie po niedawnej tragedii w Nowym Sadzie.

© Fenwick Iribarren Architects 

Czy zdążą na czas?

Poza stadionem, na budowę obiektów EXPO 2027 wykorzystano 31% planowanego budżetu, a na wykup gruntów — około 24%. Wartość wykonanych prac budowlanych spadła w pierwszym kwartale 2025 roku o ponad 10%, co jest skutkiem przesunięcia środków z innych projektów na EXPO.

Na oficjalnej stronie Serbia2027.gov.rs podano, że stadion, choć nie jest oficjalnie częścią wystawy, ma być gotowy do końca 2026 roku i pomieścić 52 tysiące widzów. Budowę rozpoczęto w kwietniu 2024 roku, ale pozwolenie na pierwszy etap wydano dopiero w sierpniu tego samego roku. Kompleks mieszkaniowy EXPO, planowany na 3500 mieszkańców, ma powstać w pobliżu wystawy, a także zaplanowano nową linię kolejową łączącą Zemun Polje, lotnisko i teren EXPO.

Zatwierdzona ocena środowiskowa — nie obeszło się bez uwag

Ministerstwo Ochrony Środowiska zatwierdziło ocenę oddziaływania inwestycji na środowisko, choć zgłoszono cztery uwagi, m.in. od profesorów Uniwersytetu w Belgradzie oraz organizacji RERI. Dotyczyły one gospodarowania ściekami oraz potencjalnego wpływu budowy na ujęcie wody pitnej w Belgradzie. Problemem jest m.in. niski poziom warstwy ochronnej gleby nad wodami gruntowymi oraz brak szczegółów dotyczących fundamentów i ochrony warstwy wodonośnej. Ponadto system kanalizacyjny do odprowadzania ścieków, planowany w Batajnicy, jest wciąż w fazie koncepcji i ma zostać ukończony dopiero w 2031 roku. W międzyczasie ścieki mają być kierowane do istniejącej infrastruktury w dzielnicy Blok 45. Decyzję o zatwierdzeniu studium środowiskowego można zaskarżyć w ciągu 30 dni.

© SERGIO_SPECTOR

Przekroczenie zakresu prac?

Ministerstwo Finansów uzyskało pozwolenie na prace przygotowawcze i fundamenty w sierpniu 2024 roku, gdy ocena środowiskowa nie była jeszcze wymagana. Jednak dostępne nagrania sugerują, że zakres prac przekroczył zatwierdzony etap. Forbes Serbia zwrócił się do Ministerstwa Budownictwa z zapytaniem o zezwolenia na dalsze prace, ale odpowiedź nie potwierdziła ich wydania. Obecnie w bazie CEOP widnieje aktywny wniosek złożony 10 lipca 2025 roku, który jest w trakcie rozpatrywania.